पण काशीमध्ये गेल्यावर खरं मनावर ठसतं ते जीवनातलं अंतिम सत्य ... मृत्यू. एक गुजराथी म्हण आहे, सुरतनो जिमण काशीनो मरण! इतकं महत्त्व इथल्या मरणाचं. इथे अंत्यविधीसाठी दोन घाट आहेत. हरिश्चंद्र घाट आणि मणिकर्णिका घाट. हरिश्चंद्र घाटावर म्हणे खुद्द राजा हरिश्चंद्र मांग म्हणून राबलेला.
माझी पहिली भेट झाली ती हरिश्चंद्र घाटाशी. संध्याकाळी बोटिंगसाठी रस्ता विचारत गल्ली बोळांतून फिरताना एका बोळकांडीतून बाहेर आले आणि समोर पाहते तो समोर गंगामाईचं अथांग पात्र...
आणि मणिकर्णिका घाट... संध्याकाळी नावेतून गंगा आरती पाहताना एक नजर उजवीकडे टाका, रेखीव घाटांच्या गर्दीत थोडंस लांब एका ठिकाणी लालबुंद प्रकाश दिसेल...जरा खाली नजर घ्या.. तो प्रकाश असेल परमात्म्याशी तादात्म्य पावलेल्या आत्म्यांच्या पार्थिवांच्या चितेचा.
मी मनकर्णिका घाटावर पोचले तेव्हा नुक्ती सकाळ होत होती. गंगेला श्वासात भरून घेत एक एक घाट नजरेत साठवत पुढे चाललेले. थोड्याच अंतरावर एके ठिकाणी लालिमा दिसली आणि त्या घाटाची खूण पटली.. मनकर्णिका घाट!
तिथून समोर दिसणारं दृश्य मात्र नि:शब्द करणार होत. जीवन आणि मृत्यू मधलं अगदी काही पावलांचं अंतर मी अनुभवत होते. समोर १०-१२ चिता धडधडत होत्या. काहींची धग शांत झाली होती, काही जण मुक्तीच्या प्रतीक्षेत शांत पडले होते. एक विचित्र शांतता होती तिथे, कोलाहालातली शांतता. मृत्यू नंतर आत्म्याला जी शांतता वाटते ती कदाचित अशीच असावी, मनाला विचार चाटून गेला. मृत्यु नंतरची शांतता अशीच असते का? इथलं वातावरणही स्मशानापेक्षा वेगळंच. स्मशानात लोकांच्या डोळ्यांत पाणी असतं, आप्त, जिवलग गेल्याचं दु:ख स्पष्ट दिसत असतं. हा घाट तर मृत्यूघाटांचा राजा...पण एवढ्या चिता असूनही रडताना कोणीही दिसलं नाही हे विशेष. लोकांच्या चर्येवर प्रचंड तटस्थपणा दिसतं होता किंवा एखादं कर्तव्य, काम उरकून टाकल्याची भावना... त्या संपूर्ण घाटावरच शतकानुशतके, अहोरात्र जळणाऱ्या चितांच्या राखेचा करडा थर!
तटस्थ अंतिम सत्य हे असं समोर आणते काशी, ते तटस्थतेनं स्विकारायला शिकवते. अनेक जन्माच्या फेऱ्यामधलं ‘मनुष्यजन्म’ फक्त एक ठिकाण, पुढे जाण्यासाठी साधन मृत्यूच, मग तो कुठल्याही जन्मातला. एवढं साधंसुधं उघड सत्य!
- तेजाली शहासने.
१२/०८/२०१८
#latepost #kashi #banaras #varanasi
